10 | Van Reint...

De wielrenner van ver weg die op een zonnige dag langs ‘Station Vijfhuizen’ fietst, zal misschien denken: ‘hier kan ik mooi op de trein stappen’. Maar dat wordt een teleurstelling, want het station is er, maar de rails ontbreken. Van het oorspronkelijke spoor is namelijk niets bewaard gebleven.

Het voormalige stationsgebouw, dat op de gemeentelijke monumentenlijst staat, maakte destijds deel uit van de ‘Haarlemmermeer spoorlijnen’. Het omvat niet alleen het spoorhuis, maar ook de voormalige fortwachterswoning tegenover het Fort. Het station zelf is bijna een museum op zich. Het pand en de fraai aangelegde tuin zijn perfect onderhouden dankzij de eigenaar, die in 2005 terecht de Jaarprijs van Vereniging dorp Vijfhuizen kreeg.

De Haarlemmermeer spoorlijnen

De eerste plannen voor spoorlijnen door Haarlemmermeer werden al gepresenteerd in 1864 door burgemeester Amersfoort, twaalf jaar na het droogvallen van de polder. Van uitvoering kwam niets terecht. In 1898 werd in Amsterdam de HESM (Hollandsche Electrische-Spoorweg-Maatschappij) opgericht met het doel om elektrische spoorwegen in het gebied ten zuiden van Amsterdam en Haarlem aan te leggen. De lijnen werden aangelegd door de HESM. Ondanks die naam, die wijst op de ambities van deze maatschappij, zijn de lijnen nooit geëlektrificeerd. Voor reizigersvervoer hebben er alleen stoomtreinen gereden en voor goederenvervoer zowel stoom- als dieseltreinen De eerste lijnen werden geopend in 1912, veel later dan de bedoeling was, bijna een halve eeuw na de presentatie van de eerste plannen. De lijnen lagen in het gebied tussen Amsterdam, Haarlem, Leiden, Alphen aan den Rijn en Nieuwersluis.

Het dorp liep uit voor eerste trein

Op 2 augustus 1912 werd de spoorverbinding via Vijfhuizen in gebruik genomen. De door de Aalsmeerse Snijbloemen Exporteurs Vereniging versierde feesttrein vertrok uit Haarlem. De inwoners van Vijfhuizen waren uitgelopen om de eerste trein te kunnen zien en vele woningen waren met vlaggen versierd. De treinwagons waren zogenoemde doorlopende wagons, zodat de conducteurs de reizigers goed konden bereiken. Het Haarlemmemeerspoor had alleen een tweede en derde klasse. De wagons waren met gas verlicht, en hoewel aangelegd door de Hollandse Electrische Spoorweg-Maatschappij, werd de trein getrok-ken door een stoomlocomotief.

Matige belangstelling

De treinverbinding werd als een grote sprong voorwaarts gezien, maar dat zou tegenvallen. Al vanaf het begin was de belangstelling voor een rit met de trein maar matig, misschien voor een bezoek aan de markt, maar daar bleef het veelal bij. De Haarlemmermeerlijnen zijn in de volks-mond slechts een lokaal gebeuren met het ‘boemeltje’ en dat is het ook gebleven. Waarom zou je naar plaatsen rijden waar je niet naar toe hoefde? Haarlemmermeer was in die beginjaren vooral een agrarische gemeente. Waarom zou je dan de trein nemen?

Crisis van de jaren 30

Door de economische crisis van de jaren dertig en de concurrentie van de autobus van Maarse & Kroon werden diverse lijnen al na ruim twee decennia weer gesloten. Alleen de lijnen Amsterdam Haarlemmermeerstation – Amstelveen – Aalsmeer en Bovenkerk –Uithoorn – Nieu-wersluis bleven nog voor reizigers- en goederenverkeer in gebruik. In 1950 reed hier de laatste reizigerstrein.

Op veel plaatsen liggen nog dijklichamen. Diverse stati-ons- en haltegebouwen zijn nog herkenbaar en in gebruik als woning, waaronder die te Amsterdam, Amstelveen, Aalsmeer, Uithoorn, Hoofddorp, Mijdrecht, Nieuwveen, Wilnis en Aarlanderveen en ook Vijfhuizen dus.

Uiteindelijk, men moest het toegeven, bleek het project een grote mislukking. In 1935 reed de laatste trein zonder feestelijk gebeuren. Geen afscheidsrede.
Het was gebeurd.

Velen holden naar ’t loketje
Om het laatste plaatsbewijs.
Zij betaalden grif een kwartje
Voor deze allerlaatste reis.

Zo vertrok het allerlaatste treintje.
Met een flinke, zware last.
Voor haar vroegere soortgenoten.
Een ongetwijfeld schril contrast.

Wie zich wil verdiepen in de bloemrijke historie van de lijn, moet zeker kennisnemen van het interessante en zeer gedetailleerde onderzoek van journalist Wim Wegman. Dat verscheen in 2007 onder de titel ‘Sporen, een zoektocht langs de resten van de Haarlemmermeerlijnen’ (uitgave HDC Media 2007.)

Reint Buser