Vijfhuizen en Schalkwijk
Vijfhuizen bestond al voor de inpoldering van het Haarlemmermeer. Al in de middeleeuwen bestond een dorp Vijfhuizen, gesitueerd langs de hoofdroute van Haarlem naar Amsterdam. Oude kaarten vermelden nog de naam Vijfhuysen. Maar het Haarlemmermeer, de “waterwolf”, vrat steeds meer land weg en in 1605 verdween de kerktoren van het toenmalige dorp onder water.
Schalkwijk, ouder dan je denkt
Het dorp Schalkwijk heeft een lange historie, de naam wordt voor het eerst vermeld in 1310 in het cartularium van Sint Jan. Hierin wordt beschreven dat voor twee stukken land in het ambacht Schalkwijk aan een geestelijke een jaarlijkse rente van 10 Hollandse ponden werd gelegateerd door Hugo, zoon van Bartradis, en zijn echtgenote Katharina. Schalkwijk bestond toen waarschijnlijk al lang, het dorp zou rond de 10e eeuw gesticht zijn.
Zuid-Schalkwijk vormde in de middeleeuwen een bestuurlijk verband met andere dorpen. Dat was nodig ook door de voortdurende dreiging van het water. Heemstede heeft in het archief een verklaring (nr.395) waarin de vrouwe van Heemstede gunstig beschikt over het verzoek van de schout en schepenen van Vijfhuizen en Schalkwijk om hun doden in Heemstede te mogen begraven “daar zij door overstroming van de Meir (het meer) van hun begraafplaats in Nieuwerkerck zijjn beroofd”.
Beruchte storm
De gevaren werden steeds groter. De beruchte storm van 1747 gaf de doorslag. Er moest nu toch echt wat gebeuren, het grote meer moest worden ingepolderd. Plannen werd gemaakt er weer verworpen, maar uiteindelijk was het zover.
In 1839 is begonnen met graven van de Ringvaart door duizenden arbeidskrachten. De vaart is met handkracht gegraven door het oude land, langs het toenmalige meer. Er werd zo veel mogelijk de bestaande kustlijn gevolgd, maar op drie plaatsen, Vijfhuizen, Lisserbroek en Huigsloot werden bestaande landtongen doorgraven. Dat betekende voor Schalkwijk dat al eeuwen lang de strijd tegen het water kende, nu verlies van nog een groot stuk van het oude land (het gebied met de eendenkooi van Vijfhuizen, viel nu binnen de polder.)
Koning Juliana
In de Franse tijd in Nederland werden de ambachtsheerlijkheden, zoals Schalkwijk, opgeheven. Zuid-Schalkwijk werd in 1812 toegevoegd aan de gemeente Spaarnwoude. Nadat in 1855 de gemeente Haarlemmermeer was gevormd, met de Ringvaart als grens, zodat Zuid-Schalkwijk kleiner was geworden, ging het restant op 27 juni 1863 op in Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Een eeuw later, op 1 oktober 1963 tekende koningin Juliana de wet waarbij Schalkwijk werd toegevoegd aan de gemeente Haarlem.
Haarlemmermeer was droog, maar bestuurlijk was alles nog niet geregeld. Voorlopig werd daarom de registratie van nieuw ingezetenen in de polder overgelaten aan de gemeente Heemstede. Die registratie vond plaats van 1856 tot 1862. In het archief van gemeente Haarlem (Jansstraat) zijn die lijsten te raadplegen. Men vindt er voor Vijfhuizen bekende namen.
Reint Buser